Eski Eserler

AHMED RÂSİM

Gazeteci, değişik konularda çeşitli kitapların müellifi ve bestekâr.

Babası Bahâeddin Efendi Kıbrıs'tan Ermenek'e gelip yerleÅŸen bir ailenin ço­cuÄŸudur.

Posta ve telgraf memuru ol­ması dolayısıyla çok dolaÅŸan ve her git­tiÄŸi yerde yeniden evlenen, ayrılırken de evlendiklerini terkeden Bahâeddin Efen­di, Ahmed Râsim'in annesi Nevber Hanım'la Ä°stanbul'da evlendi; ancak bir sü­re sonra TekirdaÄŸ'a tayin edilince karı­sını ve çocuÄŸunu bırakıp Ä°stanbul'dan ayrıldı.

 Bu yüzden Nevber Hanım çocu­ÄŸunu güç ÅŸartlar altında büyütmek zo­runda kaldı.

Ahmed Râsim ilk tahsiline Sofular'daki mahalle mektebinde baÅŸ­ladı; sonra sırasıyla KırkçeÅŸme'de Tezgâhçılar, Haydar'da ÇukurçeÅŸme, Sarıgüzel'de Hafız PaÅŸa mekteplerinde oku­du.

Himayesine girdiği eniştesi miralay Mehmed Bey'in konağında Yâkub Hoca adındaki bir muallimden yazı ve Arapça dersleri aldı.

Tahsil hayatından sonra da bu hocanın derslerine devam etti.

1876'da Dârüşşafaka'ya girdi, burada devrin edebî ve fikrî akımlarına karşı büyük bir ilgi duydu ve dirayetli hoca­lardan faydalandı.

 Bir yandan Fransız­ca öğrenerek Fransız yazar ve ÅŸairlerini tanıdı, diÄŸer yandan da bilhassa Åžinâsi, Nâmık Kemal, Ziya PaÅŸa ve Ahmed Midhat Efendi'nin eserlerini okudu; bi­raz da onların tesiriyle ÅŸiir ve makale­ler yazmaya baÅŸladı.

1883te okulu bi­rincilikle bitirdikten birkaç ay sonra di­ÄŸer Dârüşşafaka mezunları gibi Posta ve Telgraf Nezâreti'ne memur olarak girdi.

Bu yıllarda beÅŸ vakit namazını kıl­dığını ve düzenli bir hayat sürdüğünü belirten Ahmed Râsim, tanıştığı bir Er­meni berberin kendisini içkiye alıştır­ması ile eÄŸlence ve hovardalık âlemleri­ne girip çıkmaya, kendi tabiriyle "yavaÅŸ yavaÅŸ olmaya" baÅŸladı.

Binbaşı Bilâl Bey'in kızı Sadberk Hanım'la evlenen Ahmed Râsim memuri­yeti bir türlü benimseyemediÄŸi için ha­yatını yazı yazarak kazanmak hevesine düştü.

 Fransızca'dan çevirdiÄŸi bazı yazıları Ahmed Midhat Efendi'ye götürdü ve gördüğü ilgi üzerine Tercümân-ı Hakîkat'te yazı hayatına girdi (1885).

 Ba­ba Tâhir vasıtasıyla Ceride-i Havâdis'te de fennî konularla ilgili yazı ve tercüme­leri yayımlanmaya baÅŸladı.

Ahmed Midhat Efendi'den gördüğü takdir ve teşvikle güveni artan Ahmed Râsim memuriyeti bıraktı ve kendisini büsbütün gazeteciliğe verdi.

Muallim Naci'nin, arkadaÅŸlarıyla birlikte Tercü­mân-ı Hakîkat'ten ayrılmasının ikin­ci günü Ahmed Midhat Efendi tarafın­dan övgü dolu bir dille matbuat âlemi­ne takdim edildi.

1885-1908 yılları ara­sında Åžafak, Gülsen, Hamiyyet, Se­bat, Berk, Envâr-ı Zekâ, Maârif, Re­simli Gazete, Hazîne-i Fünûn, Mekteb, Mecmûa-i Ebüzziyâ, Pul, Musav­ver Fen ve Edeb, Ä°rtikâ ve Servet-i Fü­nûn dergileriyle Tercümân-ı Hakikat, Ä°kdam, Sabah, Basiret ve Saadet gazetelerinde makaleler, tercümeler ve ÅŸi­irler yayımladı.

Hüseyin Rahmi ile birlik­te BoÅŸboÄŸaz ile Güllâbi adlı bir mizah gazetesi çıkardı (1324).

 Bu arada okul­lar için yazdığı tarih, dil bilgisi, imlâ ve aritmetik gibi çeÅŸitli konulardaki eser­lerini kitap halinde bastırdı.

Menâkıb-ı İslâm adlı kitabı dolayısıyla II. Abdülhamid'den Mecîdî nişanı aldı.

1898'de Alman Ä°mparatoru VVilhelm'in Suriye gezisi sırasında Malûmat gazete­si tarafından Suriye'ye,

1916'da da Sa­bah gazetesince harp muhabiri olarak Romanya cephesine gönderildi.

1927'de İstanbul'dan milletvekili seçildi.

Üçüncü ve dördüncü dönem milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde bulun­du.

21 Eylül 1932'de Heybeliada'daki evinde öldü;

cenazesi adadaki Abbas Paşa Mezarlığı'na defnedildi.

Hayatı boyunca durmadan yazan Ah­med Râsim'deki hâkim özellik, ansiklopedist tavırlı bir gazeteci karakteri­dir.

Türkiye'ye Batıdan gelen yenilikle­ri, mahallî hayatı ve asırlar boyu teÅŸek­kül eden millî zevki gözden uzak tut­madan benimsemenin doÄŸru olacağına inanan Ahmed Râsim, kendi ifadesiyle "mutavassıt" (orta yolu benimseyen) bir kimse idi.

Onun edebiyat anlayışı ve dil zevkini doğrudan doğruya bu düşünce şekillendirmektedir.

Bir devrin Ä°stan­bul'unu, sürdürülen yaÅŸayış tarzı, çeÅŸitli hayat tezahürleri, insanı, ses ve rengiy­le en ince ayrıntılarına kadar anlatan Ahmed Râsim, yazılarıyla Türkçe'nin in­sana has hal ve görüşleri anlatmada kıv­raklık kazanmasına ve zenginleÅŸmesine de hizmet etmiÅŸtir.

Daha çok bir nesir yazarı olarak tanı­nan Ahmed Râsim'in ÅŸiirleri de vardır.

Bir kısmı divan edebiyatı yolunda, bir kısmı da kendi tabiriyle "alafranga tarz­da" yazılan bu ÅŸiirlerin yalnız eski tarz­da olanlarını bazı dergilerde yayımlamış, diÄŸerlerini Abdülhak Hâmid'e yapılan hücumları göz önünde bulundurarak ya­yımlamaktan çekinmiÅŸtir.

Hafızasını bir ses ve resim kayıt ciha­zı gibi kullanan Ahmed Râsim. kendi­sinden söz ederken yaÅŸadığı dönemin özelliklerini, çeÅŸitli insan ve tipleriyle gözler önüne sermiÅŸtir.

Zaman zaman kendi çocukluÄŸunu ve gençliÄŸine ait hâ­tıraları dile getiren yazar, okuyucu kar­ÅŸÄ±sına hayat tecrübelerine dayanan bir hüviyetle çıkmasını da bilmiÅŸtir.

Onun yazı kaynakları arasında müşa­hede önemli bir yer tutmaktadır.

Åžehir Mektupları çevresinde toplanabilecek yazıları doÄŸrudan doÄŸruya böyle müşa­hede mahsulüdür.

Ahmed Râsim ele al­dığı konularla Türk gazeteciliÄŸinin uf­kunu geniÅŸletmiÅŸ, dikkatleri bilhassa mahallî hayat üzerine çekmiÅŸtir.

Her türlü eÄŸlence yerlerinden evlerin içleri­ne, sokakların manzarasından aile ha­yatına kadar devrinin hemen her ÅŸeyi onun eserlerinde tesbit edilmiÅŸ durum­dadır.

Müşahede, hâtıra ve incelemeye dayanan çeşitli eserleri yanında roman ve hikâyeyi de denemiştir.

 Ahmed Râ­sim'in sayısı yirmi beÅŸi bulan romanla­rının, üç cilt olan Kitâbe-i Gam (Ä°stan­bul 1315-1316) hariç, hemen hepsi birer büyük hikâye sayılabilir.

Kenan Akyüz'ün deÄŸerlendirmesine göre, modern Fran­sız romanıyla temas kuramamış ve he­men hemen Ahmed Midhat ile Nâmık Kemal'in roman ve hikâyelerini okuya­rak yetiÅŸmiÅŸ olan Ahmed Râsim'in "cep romanları" genel adı ile yayımlanan bu eserlerinde daha çok Nâmık Kemal tar­zında, marazî bir hassasiyetle acıklı gö­nül maceraları ele alınmıştır.

Kahraman­ları genellikle, Nâmık Kemal'in Ä°ntibah romanında olduÄŸu gibi hayat tecrübesi olmayan erkeklerle onları baÅŸtan çıka­ran aşüfte kadınlardır.

Romanlarında teknik son derece zayıftır.

 Zaten basit tutulan vak'anın bazan kaybolur dere­cede silikleÅŸtiÄŸi ve arada Ahmed Mid­hat tarzında bilgiler verildiÄŸi görülür.

Dil ve üslûpta da belli bir düzen yoktur.

 KonuÅŸmaların çok tabii olan diline kar­ÅŸÄ±lık tasvirlerin dili hem ağır hem de sübjektif bir karakter taşır.

Psikolojik tahlil ise hemen hemen yok gibidir.

Devrinde ÅŸarkı bestekârı olarak da tanınan ve sevilen Ahmed Râsim, ilk mûsiki derslerini Dârüşşafaka'daki ta­lebeliÄŸi sırasında okulun mûsiki mualli­mi bestekâr Mehmed Zekâi Dede'den aldı.

Mezuniyetini takip eden yıllarda, aynı zamanda Eyüp'te Bahariye Mevlevîhanesi kudümzenbaşılığı yapan hoca­sının Mevlevihane'deki meÅŸklerine de­vam etti.

Ondan pek çok dinî ve din dışı eser öğrendi.

Sonraları, katıldığı çeşitli mûsiki toplantılarında bestekâr Şevki Bey Kemanî Tatyos Efendi ve Kemençeci Vasilaki gibi saz, söz sanatçısı ve bestekârlardan oluşan devrin ileri gelen musikişinasları ile tanışarak dostluklar kurdu.

 Ãœnlü ÅŸarkı bestekârı Åževki Beyin pek çok bestesini ona okuyup tenkit­lerini alması, Ahmed Râsim'in mûsiki­deki kudretini göstermesi bakımından önemlidir.

 Sadece ÅŸarkı formunda eser­ler besteleyen, ancak nota bilmeyen Ah­med Râsim'in bestelediÄŸi ÅŸarkıların no­taya alınmasında ve bu eserlerin devrin pek müsait olmayan ÅŸartları içinde ge­niÅŸ bir yayılma sahası bulmasında, meÅŸ­hur musikiÅŸinaslarla olan yakın müna­sebetlerinin büyük tesiri vardır.

Ahmed Râsim'in, hassas ve ağır baÅŸlı karakte­rini aksettiren, neÅŸe ile karışık hüzün ifadeli, sanat göstermek gayretinden uzak, sade ve zarif bir mûsiki üslûbu vardır.

Güfteleri de kendisine ait olmak üzere altmış beÅŸ kadar ÅŸarkı bestele­miÅŸtir.

Bunlarda baÅŸta suzinak, uÅŸÅŸak, mahur, rast, segah ve hüzzam makam­ları olmak üzere yirmiye yakın makam kullanmıştır.

Torunu bestekâr Osman Nihat Akın mûsiki terbiye ve zevkini doğrudan doğruya ondan almıştır.

Mû­siki ile yakın ilgisi dolayısıyla çeÅŸitli ki­tap ve makalelerinde devrin mûsiki ha­yatını çok güzel aksettiren Ahmed Râ­sim'in doÄŸrudan müşahedelerine daya­narak verdiÄŸi bu bilgiler devri için birin­ci derecede kaynak niteliÄŸindedir.

Eserleri:

Tarih, coÄŸrafya, seyahat, gra­mer gibi çok deÄŸiÅŸik konularda yüzden fazla eser veren ve son derece velûd bir yazar olan Ahmed Râsim'in geniÅŸ bir okuyucu kitlesi arasında şöhret kazan­masına yol açan yazıları daha çok dene­me, musahabe, fıkra ve hâtıralarıdır.

Deneme, musahabe ve fıkralarında ço­ÄŸunlukla ÅŸehir hayatının ve kendi çev­resinin yaÅŸayışı, insanları, alışkanlıkları, giyiniÅŸleri, hayat ve dünya görüşleri bü­tün ayrıntılarıyla ve kuvvetli bir gözlem­le anlatılmıştır. Ahmed Râsim'in bu tarz eserleri, Türkiye'nin 1890'dan sonraki kırk yıllık sosyal hayatını inceleyecek olanlar için ihmal edilemeyecek kaynak­lar arasındadır.

 Bu yazıların dil ve üs­lûbunda da konuÅŸma dilinin ve üslûbu­nun birçok özelliklerini bulmak müm­kündür.

Onun bu türdeki belli başlı eserleri şunlardır:

• Makâlât ve Musâhabât
• Åžehir Mektupları
• Târih ve Muharrir
• EÅŸkâl-i Zaman
• Cidd ü Mizah
• Gülüp AÄŸladıklarım
• Muharrir Bu Ya

Ahmed Râsim'in hâtıralarını toplayan eserleri de şunlardır:

• Gecelerim
• Falaka
• Falaka Åžedit Yüksel
• Gecelerim
• FuhÅŸ-ı Atık ,FuhÅŸ-ı Cedîd
• Muharrir, Şâir, Edib  

DoÄŸrudan doÄŸruya tarihle ilgili eser­leri olarak da ÅŸunlar sayılabilir:

• Resim­li ve Hah tali Osmanlı Târihi 
• Ä°ki Hâtırat Üç Åžahsiyet
• Ä°stibdattan Hâkimiyyet-i Milliyyeye 
• Târîh-i Muhtasar-ı BeÅŸer
• Terakkiyât-ı Ä°lmiyye ve Medeniyye
• Menâkıb-ıİslâm
• Ro­manya Mektupları
• Ä°lk Büyük Muharrirlerden Åžinâsi
• Ramazan Sohbetleri  

Ahmed Râsim aynı zamanda Türk ba­sınında kendisinden en çok bahsedilen kiÅŸilerden biridir.

Muzaffer Gökman'ın hazırladığı Ahmet Rasim (l-ll, Ä°stanbul 1989) adlı geniÅŸ çalışmada, Ahmed Râ­sim'in kitap halinde yayımlanan eserle­riyle çeÅŸitli baÅŸlıklar altında tasnif edi­len makaleleri ayrı ayrı ele alınarak ta­nıtılmış, kitaba ayrıca makale, kitap ve konu baÅŸlıklarına göre bir indeks ko­nulmuÅŸtur.