Eski Eserler

ACEM ALÄ°

Klasik Osmanlı mimarisinde adı bilinen ilk baş mimar.

 Osmanlı mimarlık tarihinde Acem Âlisi ve Esir Ali adlarıyla da tanınır.

 Alîsî (^r-4*-) kelimesinin Babinger ve Mayer tarafından yanlışlıkla ÃŽsâ ( ^-^-) ÅŸeklin­de okunması üzerine literatüre giren Mimar Acem ÃŽsâ ile aynı kiÅŸidir. Azer­baycan Türklerinden olan ve kendi vak­fiyelerinde adı Abdülkerim oÄŸlu Alâeddin Ali Bey ÅŸeklinde geçen Acem Ali'nin bu lakaplarla tanınmasının sebebi, Ya­vuz Sultan Selim'in doÄŸu seferi sırasın­da Ä°ranlılar'dan esir alınmış olmasıdır.

Åžehremini'de, masrafını da bizzat kar­ÅŸÄ±layarak yaptığı ve bugün Mimar Ca­mii, Mimar Acem Camii ve Örümceksiz Dede Camii adlarıyla anılan caminin mihrap cephesi önündeki hazîrede gö­mülü olduÄŸu bilinmektedir.

8 Åževval 943 (20 Mart 1537) tarihli vakfiyesin­den o tarihte hayatta olduÄŸu öğrenil­mekte, yerine tayin edilen Mimar Si­nan'ın 944 (1537–38) yılı içinde göreve baÅŸlamış olmasından da vakfiyenin tan­ziminden kısa bir müddet sonra öldüğü anlaşılmaktadır.

Acem Ali, Bursa üslûbundan gelen yan mekânları terk etmek ve orta kub­beyi ayak kullanmadan doÄŸrudan du­varlar üzerine oturtmak suretiyle, ken­dinden önce Edirne ve Ä°stanbul Beyazıt camilerinin yapımıyla baÅŸlatılmış olan klasik Osmanlı mimarisine, daha sonra halefi Mimar Sinan'ın geliÅŸtireceÄŸi toplu plan esasını getirmiÅŸtir.

 Kanunî döne­minin baÅŸlarına ait olan Ä°stanbul Sultan Selim Camii, Acem Ali'nin kendi üslûbu­nu eksiksiz biçimde ortaya koyduÄŸu en önemli eseridir.

Halefi ve üslûbunun ta­kipçisi olan Mimar Sinan, baÅŸlangıçta Åžehzade Camii gibi, Acem Ali'nin yalın görünümlü yapılarına ters düşen zen­gin bir eser yapmışsa da Süleymaniye'de onun sadeliÄŸine dönmüştür.

 Mi­mar Sinan'ın, gerek selefinin üslûbunu benimsemiÅŸ olması, gerekse onun yaptığı birçok eseri tamir ve tâdil etmesi, Acem Ali'nin bazı eserlerinin ona mal edilmesine yol açmıştır.

 Gebze'deki Ço­ban Mustafa PaÅŸa Camii ile Ä°stanbul Sultanahmet'teki Ä°brahim PaÅŸa Sarayı bunların en önemlileridir.

Bazılarının kitabesinin bulunmaması­na raÄŸmen üslûplarından ve yapıldıkları tarihlerden Acem Ali'ye ait oldukları an­laşılan baÅŸlıca eserler arasında Saray-bosna'da Gazi Hüsrev Bey Külliyesi, Sof­ya'da Kadı Seyfeddin, Manisa'da Sultan, Trabzon'da Hatuniye, Konya'da Sultan Selim, Çorlu'da Süleymaniye, TekirdaÄŸ'a baÄŸlı Saray'da AyaÅŸ PaÅŸa, Ä°stanbul Fa­tih'te Bali PaÅŸa, Eyüp'te Cezerî Kasım, Sütlüce ve Silivri'de Pîrî Mehmed PaÅŸa camileri ile Topkapı Sarayı'nda Bâbüs-selâm (ikinci kapı) sayılabilir.