Eski Eserler

Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el - Hüseynî el - Âlûsî

Âlûsî ailesinden müfessir, fakih, edip ve şair.

1217'de (1802) BaÄŸdat'ta doÄŸdu.

Ne­sebi baba tarafından Hz. Hüseyin'e, ana tarafından Hz. Hasan'a ulaÅŸmaktadır.

Hülâgû'nun BaÄŸdat'ı istilâsı üzerine ora­dan göç edip Fırat nehri üzerindeki Âlûs adasına yerleÅŸmiÅŸ olduÄŸu için Âlûsî nisbesiyle anılan ve birçok âlim ve edip ye­tiÅŸtiren bir aileye mensuptur.

Tahsil ha­yatına reîsülmüderrisîn olan babasının yanında baÅŸlayarak ondan Arap dili, Ha­nefî ve Şâfıî fıkhı ile hadis okudu.

Ayrı­ca devrin meÅŸhur âlimlerinden de ders aldı.

Ali es-Süveydî, Alâeddin Ali el-Mevsılî ve Hâlidiyye tarikatının kurucusu Mevlânâ Hâlid en-NakÅŸibendî onun ho­caları arasında yer alır.

On üç yaşında kitap yazmaya ve ders okutmaya baÅŸla­dı.

Aralarında Abdülfettâh eş-Şevvâf ve Ahmed b. Mahmûd Salih (Kaymakçı) gibi âlimlerin de bulunduğu pek çok öğrenci yetiştirdi.

Birçok medresede ders ver­dikten sonra Saltanat-ı Dâr-ı Âliyye mü­derrisi unvanını aldı.

DiÄŸer taraftan BaÄŸ­dat'ın en büyük âlimi olmasından dola­yı, vakfiyesinde bu hususun ÅŸart olarak zikredildiÄŸi Mercâniye Medresesi vakıf­larına mütevelli tayin edildi. Otuz yaşın­da BaÄŸdat'ın Hanefî müftüsü oldu. Yak­laşık on beÅŸ yıl kadar kaldığı bu vazife­den hakkındaki dedikodular yüzünden azledildi (1847).

Bunun üzerine Âlûsî, da­ha önce baÅŸlayıp yedi cildini yazdığı meÅŸ­hur tefsiri Rûhu'l-me'ânîyi tamamla­mak için köşesine çekildi.

1851 yılına kadar iki cilt daha ilâve ederek tamam­ladığı eserini padiÅŸah Abdülmecid'e tak­dim etmek ve bu vesile ile iftiraya uÄŸ­radığı için müftülükten azledildiÄŸini an­latarak hakkını aramak üzere aynı yıl Ä°stanbul'a gitti.

Orada Åžeyhülislâm Arif Hikmet Bey ve bazı meÅŸhur âlimlerle görüştü, onlarla ilmî sohbetlerde bulun­du.

GetirdiÄŸi resmî yazıları takdim et­mek için Sadrazam ReÅŸid PaÅŸa'nın hu­zuruna çıktı ve sadâret müsteÅŸarı Fuad PaÅŸa'yı da tanıma fırsatı buldu.

Yirmi bir ay kadar kaldığı Ä°stanbul'da hüsnü-kabul gördü, âlimlerin ve devlet adam­larının takdir ve teveccühlerini kazandı.

Ancak arzu ettiÄŸi sonucu alamadan BaÄŸ­dat'a döndü.

Ä°stanbul'a gidiÅŸini, oradaki temaslarını ve BaÄŸdat'a dönüşünü ede­bî bir üslûpla anlatan üç ayrı eser yazdı.

Ä°stanbul'dan BaÄŸdat'a dönerken yol­da sıtmaya yakalanan ve ömrünün son dönemini bu hastalıkla mücadele ederek geçiren Âlûsî BaÄŸdat'ta öldü ve Ma'rûf-i Kerhî Kabristanına defnedildi.

Âlûsî keskin zekâsı, kuvvetli hafızası, saÄŸlam mantığı ve muhakemesi saye­sinde devrinin en büyük âlimlerinden biri oldu.

Hafızasının kendisini hiç ya­nıltmadığını ve en zor meseleleri dahi halledebilecek fikrî güce sahip olduÄŸu­nu bizzat kendisi ifade etmektedir. Va­karı ve hayır severliÄŸi ile de temayüz etti.

Öğrencilerini çok sever ve onların çeşitli ihtiyaçları ile yakından ilgilenirdi.

Gündüzleri ders okuttuÄŸu ve fetva iÅŸle­riyle meÅŸgul olduÄŸu için eserlerini an­cak geceleri yazardı.

Süratle yazdığı müsveddeler ertesi gün kâtipleri tara­fından saatlerce temize çekilirdi.

Mü­kemmel bir üslûp ve ifadeye sahip olan yazıları birer fesahat ve belagat örneÄŸi­dir.

İlmî ve edebî alanlarda pek çok eser verdi.

Öte yandan hikmet ve ta­savvufa dair yazdığı güzel ÅŸiirleriyle bu alanda da üstat olduÄŸunu gösterdi.

BaÄŸdat'ta duraklamış bulunan ilmî ha­yat ve fikrî hareket, onun sayesinde ye­niden canlandı.

Ebü's-Senâ el-Âlûsî, amelde Åžafiî mez­hebine baÄŸlı olmakla beraber bazı me­selelerde Hanefî mezhebine uymuÅŸ ve ona göre fetva vermiÅŸtir.

Ä°bn Teymiyye, Ä°bn Kudâme, Ä°bn Kayyim el-Cevziyye gi­bi meÅŸhur âlimleri takdir ve müdafaa etmesi yanında onların kendi kanaatine ve müctehidlerin icmâ'ına aykırı bul­duÄŸu fikirlerini tenkit etmekten çekin­mezdi.

Hatta kaynaklarda ömrünün son yıllarına doğru içtihada temayül ettiği de zikredilmektedir.

Bu sebeple, ilgisi bulunmadığı halde bazı kimseler tara­fından kendisine yapılan Vehhâbîlik is­nadı doÄŸru deÄŸildir.

Ä°tikadda selefi ol­duÄŸunu söyler ve çocuklarına, en doÄŸru yol kabul ettiÄŸi selef akidesini tavsiye ederdi.

Bununla beraber Eş'arî ve Mâtürîdî mezheplerini müdafaa etmekten de geri durmamıştır.

O, gerek Åžiîler'in sorularına verdiÄŸi cevapları ihtiva eden el-Ecvibetü'l-Irâkıyye adlı eserinde, gerekse Rûhu'l-me'âni adlı tefsirinde kelâmî meseleleri dirayetle ele alışından anlaşıldığı üzere kelâm ilmi ile de meÅŸ­gul olmuÅŸtur.

Âlûsinin Necmeddin Muhammed Hâmid, Bahâeddin Abdullah, Sa'deddin Abdülbâkî, Ebü'l - Berekât Hayreddin Nu'-mân ve Ahmed Şâkir adlarında beÅŸ oÄŸ­lu vardır. Bunlardan ilk dördü eser sa­hibi birer âlimdir.