Eski Eserler

KuruluÅŸu :

Banisi, Dımaşk atabeği Nureddin Zengî'dir.

Åžam diyarı muhaddisi (muhaddisu'ÅŸ-Şâm) Hafız Ä°bn Asâkir (Ö.571/1175) için yaptırmıştır²⁵⁷.

Binâ ettirenin Salâhaddin Eyyûbî'nin zevcesi Ä°smet Hanım olduÄŸu söylenmiÅŸse²⁵⁸ de vakıaya aykırıdır²⁵⁹. Bu hanım, bu Dâru'I-hadîse bazı ÅŸeyler vakfetmiÅŸ veya burada bir bölüm yaptırmış olabilir²⁶⁰.

Bâbu'l-Berîd ile DımaÅŸk kalesi arasında inşâ edilmiÅŸtir²⁶¹. Âdiliyye SuÄŸrâ medresesinin karşısında, Dâru'l-hadîs el-EÅŸrefiyye el-Cevvâniyye'nin doÄŸusundadır²⁶². Bu mıntıkaya daha sonra, Dâru'l-hadîs en-Nûriyye'nrin doÄŸusunda yapılan (575/1179) Asruniyye Medresesi'ne izafetle Asrûniyye denmiÅŸtir²⁶³.

Kitabesi mevcut olmadığı için yapılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Tarihi kaynaklarda da herhangi bir kayda rastlanmamaktadır²⁶⁴. Sadece Fransız müsteÅŸrik Nikita Ellisseeff, 566/1170'de yapıldığını zikretmektedir-"-'. Ancak nereden aldığına herhangi bir kayıt düşmemiÅŸtir.

Nureddin'in DımaÅŸk hakimiyeti göz önünde tutulacak olursa, 549-569/1154-1173 tarihleri arasında yapıldığında şüphe yoktur²⁶⁶.

Bu Dâru'l-hadîs, bazı zamanlarda, bazı şahıslar tarafından yine Nûreddin Zengî'nin yaptırdığı Nûriyye Kûbrâ ve Nfıriyye Suğrâ medreseleri ile karıştırılmıştır.

Oysa ki Dâru'l-hadîs en-Nûriyye, Nureddin Zengî tarafından bu iki medreseden ayrı olarak binâ edilmiÅŸtir²⁶⁷.

Hıtatu'ÅŸ-Şâm müellifi Kürd Ali, eserinde, Nûriyye Kübrâ medresesini anlatırken  ilk Dâru'l-hadîs olduÄŸunu, Ä°bn Asâkir'in meÅŸihatliÄŸine atandığını ve içinde bir mescid ve Nureddin'in kabrinin bulunduÄŸunu söylüyor²⁶⁸.

Yine Nûriyye SuÄŸra'dan bahsederken de Asrûniyye'de, Dâru'l-hadîs el-EÅŸrefiyye ile Asrûniyye medresesi arasında Adiliyye SuÄŸrâ medresesinin karşısında olduÄŸunu ifade ediyor²⁶⁹.

Eserin baÅŸka bir yerinde yine aynı medreseden bahsederken kale içinde olduÄŸu malumatını veriyor²⁷⁰.

Müellifin ÅŸu üç Nûriyye medresesini karıştırdığı açıkça görülmektedir. Biri Hayyâtin çarşısındaki Nureddin'in medfun bulunduÄŸu Nûriyye Kübrâ medresesi, diÄŸeri Asrûniyye mıntıkasmdaki Dâru'l-hadîs en-Nûriyye, sonuncusu DımaÅŸk kalesindeki Nûriyye SuÄŸra medresesidir²⁷¹.

Dâru'l-hadîs en-Nûriyye, 16.30x17.20 m. geniÅŸliÄŸinde, kare planda inÅŸa edilmiÅŸtir²⁷². Ortasında abdest almak için küçük bir havuzun bulunduÄŸu merkezî avlu ile bu avlunun doÄŸu ve batı kısmında dizilen odalardan meydana gelmiÅŸtir²⁷³. Güney tarafında 21x5 adım geniÅŸliÄŸinde, çatısı taÅŸla örtülü, ibadet ve derse tahsis edilen genişçe bir namazgah vardır²⁷⁴. Nefis bir mihraba sahiptir²⁷⁵. DoÄŸu ve batı kenarında uzanan iki oda tedrise ayrılırken, diÄŸer iki küçük odadan biri ÅŸeyhin odası, diÄŸeri kütüphanedir.

GiriÅŸin her iki tarafında bulunan iki oda ise, hizmetçi odası ve depo olarak kullanılmıştır²⁷⁶.

Bu Dâru'l-hadîsi ilk olarak kabul edersek, kendinden sonra inşâ edilen Dâru'l-hadîslere mimari açıdan tesir etmiştir denilebilir.

Günümüzde, asırların yıprattığı bu binaların asıllarından bir hayli uzaklaÅŸtıkları göz önünde bulundurulursa, bu tesirleri tespit edebilmenin ne kadar zor olduÄŸu, tahminden öte bir ÅŸey yapılamayacağı gözden kaçmayacaktır²⁷⁷.

Ancak şu kadarını söyleyebiliz, Dâru'l-hadîs en-Nûriyye, nev'î şahsına münhasır abidevi bir yapıya sahip olup, çok daha küçük boyuttaki medreselerden farklıdır.

Bu  yapıda, medrese mimarisinin bir unsuru olan eyvan yoktur²⁷⁸. Eyvan tabiri, yeni deyimde "konferans salonu, dershane" karşılığı olan bir tabirdir²⁷⁹.

İlk zamanlar "dâru's-sünne" olarak anılan bu medreseye sonradan "Dâru'l-hadîs" adı verildi. Adından da anlaşılacağı gibi, hadis ve hadis ilimleri okutulan bir müessese olarak yapıldı.

Nitekim ilk ÅŸeyhi Ä°bn Asâkir, çoÄŸu kez hadîs derslerini orada yapardı²⁸⁰. Ellisseeff'in "bu müessese, Nureddin tarafından fakih yetiÅŸtirmek gayesiyle kurulmuÅŸtur" sözü, Dâru'l-hadîs en-Nûriyye'yi bir fıkıh medresesi olarak yorumladığının iÅŸaretidir ki hatalıdır²⁸¹.

Ä°bnü'l-Esîr, "Nureddin Zengî burasını bina ettikten sonra, bu müesseseye ve orada hadisle meÅŸgul olanlara külliyetli vakıflarda bulundu"²⁸² diyorsa da sonradan yapılan uygulamalar bu Dâru'l-hadîsin vakfının az olduÄŸunu göstermiÅŸtir.

Sultan EÅŸref Musa zamanında (627-635/1299-1237) Dâru'l-hadîs en-Nûriyye'nin vakfı kâfi gelmeyince, Dâru'l-hadîs el-EÅŸrefiyye el-Cevvâniyye'nin vakıf gelirlerinden 2000 dirhem aktarılmak suretiyle durumu düzeltilmiÅŸtir²⁸³.

Ä°bn Kesîr'in zikrettiÄŸine göre, 611/1214 yılında Kaymaziyye tarafındaki hendek geniÅŸletilirken yıkılan bazı binalar arasında Dâru'l-hadîs en-Nûriyye'ye ait vakıfların bulunduÄŸu²⁸⁴ göz önünde tutulacak olursa, önceden durumunun iyi olup sonradan bu hale geldiÄŸi söylenebilir.

Dâru'l-hadîs en-Nuriyye Ä°slâm tarihinde, o dönemin muhaddis ve müverrihlerini yetiÅŸtiren ve mezun eden bir müessese olmasının yanısıra, ÅŸeyhleri ve müderrisleri ile DımaÅŸk medreseleri arasında en fazla ilmî hareketliliÄŸi yaÅŸayan bir medrese olarak daima hatırlanacaktır²⁸-⁵*.

Burası hadis ilmini yayan önemli, büyük bir merkez olmuÅŸtur. Evvelâ Ä°bn Asâkir, sonra oÄŸlu Kasım (Ö.600/1203) ve daha sonra da Asâkir ailesinden muhaddislerin görev yapması, önemini arttırmıştır. Hicrî VI. ve VII. asırlarda büyük âlimlerin bir çoÄŸu buradan mezun olmuÅŸtur-⁸⁶.

Ä°bn Cübeyr DımaÅŸk'a geldiÄŸinde (0.580/1184) Dâru'l-hadîs en-Nûriyye'de iki ay müddetle kaldı²⁸⁷. O zaman binası daha henüz yeni idi²⁸⁸.

Üzülerek söylemek gerekirse, İbn Cübeyr bu zaman zarfında, Dımaşk'la ilgili bir çok hadise ve müesseseden haberler verirken, ne Dâru'l-hadîs en-Nûriyye'den, ne talebelerinden ve şeyhlerinden, ne de okutulan kitap ve derslerden bahsetmektedir.

 Ä°bn Cübeyr'den sonra, bu Dâru'l-hadîsten bahsedenler bunlara hiç temas etmediler. Biz de orada neler yapıldı, hangi dönemleri yaÅŸadı, hangi iÅŸler için neler vakfedildi bilemiyoruz. BildiÄŸimiz sadece Nuaymî'nin yazdıklarıdır ki Esedî'nin Kevâkib'inden alınmıştır²⁸⁹.

Günümüzde Dâru'l-hadîs en-Nûriyye, bilhassa 1893 yangınından sonra, kapısı, avlusu ve bir kaç odanın dışında tamamen harap vaziyettedir²⁹⁰.

Yanında yıkılmış, zemininden ve mihrap yerindan baÅŸka bir ÅŸey kalmamış mescidinin kalıntıları vardır²⁹¹.

Suriye Eski Eserler Müdürlüğü ve Vakıflar Bakanlığının iÅŸbirliÄŸi ile tamir edildiÄŸi söyleniyorsa da²⁹² hususî müşahedelerimiz durumun böyle olmadığını göstermiÅŸtir.

Bugün Dâru'l-hadîs en-Nûriyye kendi haline terkedilmiÅŸ gibidir. Hatîb Sülâlesinden bazı kimselerin ilgisi²⁹³ de kâfî düzeyde deÄŸildir.

Bu müessesenin önemli bir ticaret merkezinde bulunuyor olması, kiÅŸide diÄŸer medreselerde sıkça rastlanan iÅŸgal edilip tamamen ortadan kaldırılacağı hissini uyandırmaktadır²⁹⁴.